نقش علم در عقب ماندگی و توسعه

اساس و بنیان جوامع انسانی را علم و دانش آنها تشکیل می دهد. جهان امروز جهان دانش و اندیشه عصر روشنفکران و دانشمندان است علم و دانش است که مسیر زندگی انسان را مشخص و هدایت می کند. تنها به واسطه ی علم می توان به علل امور پی برد و از نظر فلاسفه تنها راه به سوی مدینه ی فاضله علم است. شرافت آدمی در تحصیل علم است نه در جنگ و گردنکشی . و بندگی انسان تنها در راه کسب علم معنا دارد . دانش دوستی رمز پیشرفت و بقای انسان و جامعه است و سرنوشت او را کوشش علمی او معین می نماید. اهل علم متفکّرین و قلم به دستان سرمایه ی اصلی هر جامعه هستند و در جهت حفظ و رشد آن باید کوشید . سرمایه ی اصلی و توان حقیقی هر کشوری به سطح علمی آن بستگی دارد .

نخستین اصل مهم در مسیر توسعه و تکامل این است که پیشرفت و تکامل یک جامعه امری همه جانبه است بدین معنا که همه چیز با هم رشد و تکامل می یابد . ممکن نیست یک کشور بتواند هواپیما بسازد مگر آنکه فلسفه ی پویا هم پدید آورده باشد.پس تمام رشته های علمی با هم و در کنار هم رشد می یابند کاملاً بعید است که یکی از این شاخه ها به تنهائی توسعه یابند . بسیاریند کشورهایی که هیچکدام از موارد بالا را ندارند ولی به یکباره می خواهند تسلیحات پیشرفته بسازند و شروع به کار هم می کنند ولی هیچیک تاکنون نتیجه ی اساسی نگرفته اند بعد از این نیز اگر کشوری شروع به این نوع کارها بکند به نتیجه ی مطلوب نخواهد رسید مگر آنکه در زمینه های علمی توسعه یافته باشد.

نقش دولت در عقب ماندگی وتوسعه

وظائف دولت :

وجود دولت امری ضروری است همانطور که وجود هر قانون از بی قانونی بهتر است. فقدان دولت موجب هرج و مرج زورگویی وظلم است . از نظر افلاطون دولت یک مؤسسهی فرهنگی است و یکی از وظائف آن کنترل بر آموزش یافتن اتباع بشر است و می گوید : حکام باید مراقب صنعت و تجارت باشند تا از افزایش بی حد حصر ثروت شخصی و یا محرومیت فردی جلوگیری کنند. اگر ثروت شخصی از چهار برابر حدّ متوسط مردم دیگر تجاوز

 کرد باید آن زیادی به دولت تعلق گیرد. زیرا کسانی که تشنه ی ثروت هستندجز افزونی ثروتشان از هر راهی که میسر باشد هدف و غایت دیگری ندارند و ثروت شخصی که افزایش بسیار یافت تدریجاً تاجر و سرمایه دار بر سیاستمدار نافذ می گردند و در این صورت همه چیز در خدمت قشر سرمایه دار در می آید و جامعه  رو به تباهی می رود.

افلاطون می گوید :" بهترین نوع حکومت آن است که بین آزادی فرد و قدرت دولت اعتدال ایجادشده باشد و در جای دیگر می گوید : بهترین دولتها آن است که بهترین مردم حکومت کنند. وظیفه ی دولت است که یک دستگاه عظیم همکاری متقابل ایجاد کندکه نتیجه ی آن تحقق انسانیت باشد ، جلوی افراط و تفریط و خرافه پرستی را بگیرد بلکه آن را نابود سازد و بر اساس همکاری متقابل هر کسی را به حق خود برساند. بطور کلی حکومت باید در خدمت جامعه باشد در غیر این صورت حکم یک راهزن و یاغی را پیدا می کند که با توسل به زور و فریب در اندیشه تسلط بر جامعه و ادامه ی حاکمیت خود بر می آید."

برخی از مشکلات دولت در یک جامعه ی توسعه نیافته

برخی از مشکلات دولت در یک جامعه ی توسعه نیافته شامل موارد ذیل است :

1- یک مشکل مهم استثمار داخلی است اگر دولت و نمایندگان آنها کجروی و رشوه خواری و ...داشته باشند ، از دیگران چه انتظاری می توان داشت ، اگر دولت دست به کوچکترین خلافی بزند عوامل و عناصری که به نحوی با او در ارتباط هستند ، مشروعیت یافته و دستشان برای هر کاری باز می شود و چون دولت ضعف دارد از تنبیه آنها ناتوان است.

گاهی هم دولت تلاش می کند با دادن پول و رشوه به مجریان قوانین جلو تنظیم قوانینی که به ضرر آنها است را بگیرند. بنابر این قوانین یا تصویب نمی گردند یا در مرحله ی اجرا دچار اشکال شده و موجب ضعف جامعه می شود.

2- مشکل مهم دیگر این است که اکثر در اندیشه ی حفظ و بقای خود هستند تا انجام اصلاحات اساسی و مورد نیاز. و چنانچه برنامه ی اصلاحی تنظیم گردد در درجه ی اول آن را صرفاً در غالب استحکام حفظ نظام و ساختار می گردد و فرصتی برای انجام اصلاحات اساسی مورد نیاز باقی نمی ماند و لذا سرنوشت جامعه در بلند مدت به دست تقدیر سپرده می شود.

3- در اثر وعده های زیاد و ناتوانی در اجرای آن بین مردم و دولت بی اعتمادی پیدا شده است. مردم و

دولتی که به یکدیگر بی اعتمادند هر دو دچار ضعف و ناتوانی هستند.

4- تغییرات مختلف سیاسی اقتصادی و ...پی در پی مشکل بزرگ دیگر است. تغییرات واقعاً ویرانگرند. طی هر تغییر بسیاری از نیروهای مختلف آموزش دیده منزوی شده یا از بین می روند. هر تغییر اساسی منجر به نابودی یک نسل سیاسی و حتی اجتماعی می شود ومعمولاً اقتصاد و مسائل دیگری که به نحوی به سیاست بستگی دارد دستخوش نابسامانی و نابودی می شود. تغییرات پیوسته موجب ناپایداری وضع زندگی فرد و جامعه است. این تغییرات باعث می شود که قوانین و مقررات و اصول مشخص و ثابتی وجود نداشته باشد و طی هر دوره قوانین و مقررات خاصی وضع گردد.

5- وقتی امور یک سازمان یا سیستم توسط افکار و احساسات فرد بچرخد ، آن سازمان یا سیستم در کوتاه مدّت و بلندمدّت دچار انحراف می گردد . البته آثار کوتاه مدّت آن ممکن است خیلی مشهود نباشد زیرا بر اثر تبلیغات نقصها و کاستی ها دیده نمی شود یا در اثر علاقه مفرط به مقام سرپرست و مدیر معایب نادیده گرفته می شود ولی آثار بلند مدت آن بر جای می ماند.

وقتی سیستم یا سازمان به "فرد " متکی شد ، قانون ارزش خود را از دست می دهد ، سخن و فعل "فرد"قانون می شود و بهتری قوانین در برابر آن از اعتبار می افتد و حدّ و حصری برای او وجود ندارد.

6- مشکل مهم دیگری که در ارتباط با مسئله ی دولت در جهان توسعه یافته وجود دارد این است که چون برخی از این دولتها از طریق کودتا یا به طرق غیر قانونی گروه حاکمی را بر کنار کرده و خود برجامعه مسلط شده برای تحکیم موقعیت خود ، سعی دارند خود را مردمی مستقل و مترقی نشان دهند و برای آنکه زمینه های بازگشت نظام قبل را بکلی از بین ببرند حتی المقدور از آن به بدی یاد می کنند و هر مفسده ای را به او می چسبانند تا رابطه ی مردم با گذشته قطع شود ، وقتی مردمی گذشته نداشته باشند ، آینده ای نیز نخواهند داشت.

7- یکی دیگر از مشکلات مهم در توسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم مهاجرت یا فرار مغزهاست. مهاجرت از دو جهت برای کشورهای توسعه نیافته ، گران تمام می شود:

الف ) وقتی افراد متخصص و دانشمند و متفکّر از کشور خود خارج گردند ، باعث کمبود نیروی متخصص ودرنتیجه ضعف می گردد ؛ و بطور طبیعی کمبود نیروی متخصص و متفکّر سبب پایین آمدن قدرت تولید و وابستهشدن کشور می شود. 

ب ) موجب قدرتمند تر شدن استعمار و استکبار می شود و هر قدر هم استعمار و استکبار قویتر شود به زبان جوانع توسعه نیافته تمام می شود. علاوه بر این ، وقتی نیروهای متخصص و متفکّر جهان توسعه نیافته به کشورهای پیشرفته یا صنعتی مهاجرت می کنند ، از خود آثار ارزشمند فراوانی بر جا ی می گذارند ، هر یک از این نیروها موجب پیدایش ابتکارات و اختراعات و نوآوریهای فراوانی می شوند و همین امر سبب جذب متخصصان دیگری می شود ؛ از سوی دیگر وقتی این متخصصین کشورهای خود را ترک می کنند، دیگر اختراع و نوآوری صورت نمی گیرد و در نتیجه مشکلات و نارسائیها و کمبودها روز به روز افزایش می یابد ، و هر قدر دایره ی مشکلات و نابسامانیها افزایش یابد ، زمینه ی مهاجرت متخصصین و کارشناسان افزایش می یابد و این در هر دو صورت زیانبار است.

8- جمعیت کشورهای توسعه نیافته بشدّت در حال افزایش است و حالت انفجاری دارد ، در حالی که در کشورهای توسعه یافته ی صنعتی جمعیت رشد پایینی دارد و تقریباً ثابت است. اگر همزمان با افزایش جمعیت کار و تولید هم ایجاد شود مشکلات کمتری بروز می کند ولی مشکل ایجاست که در جهان توسعه نیافته جمعیت به سرعت زیاد می شود ولی کار و تولید افزایش نمی یابد.

9- در جوامع توسعه نیافته هم بیکاری وجود دارد و هم کم کاری. بیکاری به صورتهای مختلف آشکار و پنهان دیده می شودو تعداد زیادی همیشه بیکارند و آنها هم که سرکارند و یا آنکه از کار خود رضایت ندارند.افراد در مقابل صرف وقت خود برای انجام یک کار ، حقوق کافی دریافت نمی دارند، لذا کم کاری یا دو کاری و چند کاری پیش می آید. فرد برای تأمین زندگی خودناگزیر است دست به کارهای مختلفی بزند ؛ در هر کاری قسمتی از وقت را می دزدد تا صرف کارهای دیگر نماید. در حالی که در هیچیک نیز پیروز نمی گردد ، نه نیازهای زندگی خود را به سهولت می تواند تأمین نماید ؛ نه در درازمدّت موقعیت تخصصی و فنی بدست می آورد و نه برای سازمانها و مراکزی که کار می کند ، نتیجه ی مثبت و مفیدی عاید می کند. " بیکاری سوهان روح است " و بسیاری از فسادها و اعتیادها و گرایشات منفی از بیکاری و درآمد کم سرچشمه می گیرد.

امام محمد باقر (ع) می فرماید : "تنبلی به دین و دنیا زیان می رساند ".بیکاری جامعه را به طور کلی از پای در می آورد.

در بسیاری ازکشورهای امروز ، بویژه کشورهای فروشنده ی نفت و دیگر مواد اولیه ، تجمل و زیادت طلبی جای سادگی و قناعت را گرفته است. مسلماً زندگی خوب و ایده آل در مصرف زیاد نیست. در جوامع کم توسعه مصرف رشد کرده ، ولی آموزش بالا نرفته است ، سطح مصرف به مراتب از سطح آموزش و آگاهی بالاتر است. بسیاری از مشکلات از همین جا ناشی می شود.افراد نمی دانند از هر کالایی به چه صورت  ، در چه شرایط و با چه شرایطی استفاده نمایند و از آن چه بهره هایی ببرند. سرمایه های ارزشمند کشور که متعلق به تمام نسلهای آینده است ، به انواع کالاها تبدیل می گردد و ...

یکی از رموز طبیعت و خلقت ، نظم و هماهنگی آن است گردش صحیح آن نیز به دلیل نظم و هماهنگی موجود در آن است. فیثاغورث نظم ستارگان را موسیقی ستارگان می نامید. این نظم و هماهنگی می تواند درس خوبی برای عالم بشریت باشد. یک جامعه برای حرکت اصولی و اساسی ، به نظم و هماهنگی نیاز دارد ، شبیه آنچه که در یک ارکستر موسیقی وجود دارد. اگر یکی از اعضای ارکستر به دلخواه بنوازد ، موسیقی نظم و ارزش خود را از دست می دهد. مشکل زمانی حاد می گردد که هر کس به دلخواه بنوازد.در تمام بخشها و رکن های مختلف جوامع توسعه نیافته نظم و هماهنگی دقیق و مؤثر وجود ندارد. هر بخش و هر سازمان و... راه و روش خاص خود را می رود و سود و زیان و مصالح سازمانهای دیگر را در نظر نمی گیرد. وقتی همه ی امور بی نظم و ناهماهنگ باشد ، مردم نمی توانند برای خود نظم و برنامه و هدف داشته باشند و وقتی در زندگی نظم و برنامه نباشد ، اول و آخر عمر انسان و جامعه تفاوت زیادی ندارد. در صورت بی نظمی و ناهماهنگی  ، یک مدیر هر قدر هم خوب و کاردان باشد ، باز کاری از پیش نمی برد یا موفقیتهای کمی به دست می آورد.